Blog 2. Ongelijk of ongeluk? Verwijtbaarheid, of pech? Het eerste blog begon met de omschrijving van faillissement als de toestand van ‘opgehouden zijn met betalen’. Faillissement wordt door de rechtbank uitgesproken wanneer de rekeningen van de schuldenaar niet meer betaald kunnen worden.
Schuldeisers willen betaald worden voor hun leveranties en verrichte diensten, en geef ze eens ongelijk, zo werd opgemerkt. Zij hebben gepresteerd en willen betaling. Maar heeft de schuldenaar dan automatisch óók ongelijk wanneer hij niet (langer) betaalt?
Het ‘ongelijk’ komt voort, ontegenzeglijk, uit oude opvattingen die iedereen begrijpt. Aan je verplichtingen voldoen is een klassieke maatschappelijke norm. Die norm schenden – je rekeningen niet betalen – is verwijtbaar. Woorden als ‘schuld’ en ‘ongelijk’ liggen dan klaar voor gebruik. In zoverre heeft een schuldenaar die failliet wordt verklaard, door de faillietverklaring ook ‘maatschappelijk ongelijk’.
Toch is dit ook een boekhoudkundige werkelijkheid, een die enkel bestaat uit baten en lasten. Cijfermatig overtreffen de schulden de inkomsten en de bezittingen, verder gaat het niet. In de samenleving waarin de Faillissementswet van kracht werd, in 1893, kon hiermee wellicht worden volstaan.
Hoe is dit in 2022, met een hoogontwikkeld bankwezen, een praktijk van ondernemen met vreemd vermogen? Een wereld waarin beleggingspanden met uitsluitend geleend geld worden gekocht? Wereldwijde verbanden van financiering en zekerheidsstellingen en politieke, macro-economische en grensoverschrijdende belangen? Overtreffen de lasten daarin niet veelal al van meet af aan de baten?
Wat dan wanneer de markt zich tegen een bedrijfsmodel keert, of een crisis uitbreekt? Wat is dan goed – niet verwijtbaar -ondernemerschap? Is dat tóch nieuwe financiering aantrekken om te overleven, of afwachtend ten onder gaan, ook ten nadele van alle schuldeisers?
Kortom, wanneer een bank anno nu ‘de financieringsstekker eruit trekt’ en een faillissement onafwendbaar wordt, heeft zich veelal een andere werkelijkheid voltrokken dan enkel ‘je rekeningen niet meer betalen’.
Terugkomend op de vraag in dit blog ‘Ongelijk of ongeluk? Verwijtbaarheid of pech?’ komt het ‘ongelijk’ van een schuldenaar in ouderwetse zin misschien wel dichter bij ‘ongeluk’ dan is voorzien in de huidige Faillissementswet. Een herbezinning op het insolventierecht is al enige tijd gaande, en ook nodig, wil die regelgeving op dit fundamentele niveau aan legitimiteit winnen.
(Wordt vervolgd).
